Πεντατονικές Κλίμακες: (Ο Απόλυτος) Οδηγός Αναφοράς

[Fourier]

    Ως wannabe soloist έχω ασχοληθεί με την χρήση της πεντατονικής. Με το καιρό λάμβανα πληροφορίες από διάφορες πηγές αλλά πάντα με εκνεύριζε ότι δεν ήταν συγκεντρωμένες. Έτσι αποφάσισα να φτιάξω κάποια έγγραφα για αυτό το σκοπό. Θεώρησα ότι ίσως θα ήταν χρήσιμα σε κάποιους από εσάς που σας ενδιαφέρει το θέμα "αυτοσχεδιασμός". Αν και το υλικό έιναι για σχετικά προχωρημένο επίπεδο, έγραψα το συνοδευτικό κείμενο ώστε να είναι χρήσιμο και για τους αρχάριους στην θεωρία (όσο μπορούσα ). Ελπίζω να σας είναι χρήσιμα τα παρακάτω (δύο post), και όποια σχόλια, διορθώσεις, παρατηρήσεις, είναι καλοδεχούμενα.



ΔΟΜΗ ΠΕΝΤΑΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΑΧΤΥΛΙΣΜΟΙ

Είναι η πρώτη  κλίμακα που μαθαίνει κάποιος όταν ξεκινάει να μαθαίνει (ηλεκτρική) κιθάρα…  Είναι η βασική κλίμακα για solos/αυτοσχεδιασμούς  σε rock/blues/country στυλ… Είναι η κλίμακα με τους εύκολους δακτυλισμούς και τις πέντε νότες…

Ωραία ως εδώ.  Αλλά μετά προκύπτουν τα παρακάτω ερωτήματα:

• Ποια είναι η δομή της πεντατονικής (δλδ., από ποιες νότες αποτελείται)?
• Ποια τονικότητα χρησιμοποιούμε όταν η μπάντα παίζει κάποια συγχορδία (π.χ., πειράζει να παίξω C πεντατονική «πάνω» σε A major συγχορδία?)

Αν είσαι αρχάριος  μάλλον θα απαντήσεις στο ερώτημα 1 ως εξής:
-«Είναι  πασίγνωστο. Αν π.χ., αναφερόμαστε στην Α pentatonic, αυτή αποτελείται από τις νότες {Α, C, D, E, G}»
Αυτό όμως δεν είναι  ακριβές. Το σωστό είναι ότι οι νότες {Α, C, D, E, G} αποτελούν την ΜΙΝΟR (μινόρε) πεντατονική.
-«Γιατί, υπάρχουν  και άλλες?»
Ναι! Πεντατονική  ονομάζεται κάθε κλίμακα που αποτελείται από πέντε νότες, ΟΠΟΙΕΣΔΗΠΟΤΕ και αν  είναι αυτές. Έτσι αν κάποιος (πιθανών και άσχετος) αλλάξει, π.χ., την D νότα της minor πεντατονικής σε, π.χ., D#, τότε, αν και δεν  θα έχουμε πλέον την minor πεντατονική, θα έχουμε την πεντατονική {A, C, D#, E, G}.

Αφού το  ξεκαθαρίσαμε αυτό, προχωράμε στο πως θα επιλέξουμε αυτές τις πέντε νότες. Η  λογική του παραπάνω παραδείγματος, δηλαδή, επιλέγω στην τύχη, μάλλον δεν οδηγεί  σε αποδεκτά μουσικά αποτελέσματα (εκτός αν δηλώνεις experimental-και-καλά μουσικός και η μουσική σου δεν μπορεί να  γίνει αντιληπτή από τον μέσο ταπεινό ακροατή  ) .
Η διαδικασία επιλογής των νοτών οποιασδήποτε  κλίμακας ξεκινάει από την μητέρα όλων των κλιμάκων: την major (ματζόρε). Η major κλίμακα αποτελείται από  επτά νότες. Αν συμβολίσουμε την τονική με τον αριθμό 1, οι επτά νότες  (βαθμίδες) που αποτελούν την major κλίμακα συμβολίζονται ως {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7} (Για παράδειγμα, στην περίπτωση της C major κλίμακας {C, D, E, F, G, A, B}, έχουμε 1=C, 2=D, 3=E, κ.τ.λ.π.).

Η (φυσική) minor κλίμακα προκύπτει από την major παίζοντας τις  βαθμίδες 3, 6, 7 ένα ημιτόνιο χαμηλότερα, οπότε προκύπτει το σύνολο {1, 2, b3, 4, 5, b6, b7}. Με παρόμοιο τρόπο προκύπτουν και οι άλλες  συνηθισμένες κλίμακες που βασίζονται στην major (όπως, η Lydian, Phrygian, Dorian), αλλάζοντας επιλεκτικά κάποιες νότες της  αντίστοιχης major.

Οι πεντατονικές  μπορούν να κατασκευαστούν επιλέγοντας 5 από τις διαθέσιμες βαθμίδες της major κλίμακας και εάν το επιθυμούμε κάνουμε τροποποιήσεις σε (κάποιες από) αυτές  (τις παίζουμε ένα ημιτόνιο χαμηλότερα ή ψηλότερα).
Πάμε λοιπόν να  δούμε τις τυπικότερες πεντατονικές με αυτό το συμβολικό τρόπο, καθώς και που  χρησιμοποιούνται:
 

• Minor Pentatonic: {1, b3, 4, 5, b7}

    Η πεντατονική που ξέρουμε όλοι. Χρησιμοποιείται κατά κόρον σε rock/blues τόσο με  υπόκρουση μινόρε όσο και ματζόρε συγχορδιών. (Δηλαδή, η A minor pentatonic θα ακουστεί «καλά» είτε η μπάντα παίζει Αmajor είτε Aminor). Ιδιαίτερα στην περίπτωση που χρησιμοποιείται σε  major υπόβαθρο η «κόντρα» μεταξύ της βαθμίδας b3 της minor πεντατονικής με την βαθμίδα 3 της major συγχορδίας δίνει την χαρακτηριστική blues αίσθηση.
 

• Major Pentatonic: {1, 2, 3, 5, 6}

    Αποτελεί το «χαρούμενο» αδελφάκι της minor pentatonic. Επειδή περιλαμβάνει το 3 αντί του b3 ταιριάζει «γάντι» σε major συγχορδίες. Η εμπειρία έχει δείξει ότι καλύτερα να αποφεύγεται σε minor συγχορδίες. Χρησιμοποιείται περισσότερο σε country/blues, λιγότερο σε rock, αλλά συχνά και σε pop κομμάτια στυλ Oasis. Το ωραίο είναι ότι οι δακτυλισμοί των major και minor πεντατονικών είναι ίδιες.
 

• Dominant Pentatonic: {1, 2, 3, 5, b7}

    Περνάμε σε πιο jazz καταστάσεις. Η συγκεκριμένη ταιριάζει  απόλυτα σε συγχορδίες 7^ης (Dominant). (Οι πιο  παρατηρητικοί θα διαπίστωσαν ότι αποτελείται από τις νότες 9^ης  συγχορδίας – 9 arpeggio).
 

• m6 Pentatonic: {1, b3, 4, 5, 6}

    Διαφέρει από την κλασσική minor πεντατονική σε μία νότα (η b7 αντικαταστάθηκε από την 6). Η παρουσία του 6 την  κάνει να είναι μία «συρρικνωμένη» Dorian κλίμακα. Χρησιμοποιείται σε jazz/blues και η χρήση της αποδίδεται  στον Robben Ford (Για αυτό αναφέρεται και  ως Robben Ford pentatonic). Οι δακτυλισμοί των Dominant και m6 πεντατονικών είναι ίδιες.
 

• Indian Pentatonic: {1, 3, 4, 5, b7}

  Γνωστή και ως Mixolydian πεντατονική γιατί είναι συρρικνωμένη εκδοχή της Mixolydian κλίμακας. Όπου κολλάει η Mixolydian, θα κολλήσει  και αυτή. Παίζεται πολύ από τους κ.κ. Jeff Beck και Eric Johnson.

Οι δακτυλισμοί των παραπάνω πεντατονικών μπορούν αν βρεθούν στο παρακάτω  αρχείο (.pdf).

http://www.box.net/shared/coy86cvf2g

Κάθε νότα (κύκλος) έχει αριθμηθεί με βάση την βαθμίδα που της  αντιστοιχεί. Οι δακτυλισμοί δίνονται ως δύο νότες ανά χορδή. Στην περίπτωση την  Indian πεντατονικής όπου μερικοί δακτυλισμοί απαιτούν άνοιγμα δαχτύλων 5 τάστων κάποιες νότες επαναλαμβάνονται με διακεκομμένους κύκλους ως εναλλακτική θέση  παιξίματος.

Η εκμάθηση τους δεν γίνεται με  απομνημόνευση αλλά με (πολύ) παίξιμο. Για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας μια  ηχογράφηση A major συγχορδίας, παίζουμε  «από πάνω» έναν δακτυλισμό της, π.χ., Α Ιndian πεντατονικής που επιθυμoυμε. Με τον καιρό, το  μυαλό και τα δάκτυλά θα γνωρίζουν αυτόματα ποιες νότες ακούγονται ωραία, χωρίς  να σκέφτόμαστε ποια είναι η ονομασία τους.
 
 

[Fourier]

     
MODAL PENTATONICS


Όσοι είστε εξοικειωμένοι με τα modes της major κλίμακας μάλλον θα γνωρίζετε ότι μπορούν να θεωρηθούν ως major κλίμακες με διαφορετική  τονική από την «βασική» τονικότητα. Π.χ., η Lydian κλίμακα προκύπτει παίζοντας την major κλίμακα αλλά με τονική την βαθμίδα 4 (F major = C Lydian). Αν και αυτή η μέθοδος είναι λίγο «μπακαλίστικη», βοηθάει τον (νέο) παίχτη να παίξει άμεσα modes εφόσον είναι εξοικειωμένος με τους δακτυλισμούς της major κλίμακας. Αλλά και αρκετοί παίχτες ανεβασμένου επιπέδου πολλές φορές αυτοσχεδιάζουν με αυτό τον τρόπο, δηλαδή παίζουν συνειδητά κλίμακες διαφορετικής τονικότητας από την βασική γνωρίζοντας ότι το τελικό αποτέλεσμα θα έχει ένα χαρακτηριστικό ηχόχρωμα. Η μέθοδος αυτή ονομάζεται substitution και φυσικά μπορεί να εφαρμοστεί και στις πεντατονικές κλίμακες. Έτσι αν η συγχορδία είναι Αmajor μπορεί κάποιος να παίξει αντί μιας προφανής επιλογής, π.χ., Α major πεντατονική, την D major πεντατονική. Το ερώτημα είναι πως σχετίζονται οι νότες της D major πεντατονικής με την τονική νότα Α.
 
Στο παρακάτω αρχείο (.pdf) δίνονται τρεις πίνακες, που αντιστοιχούν στις major, dominant και Indian πεντατονικές αντίστοιχα (οι minor και m6 παραλείπονται εφόσον οι δακτυλισμοί τους είναι ίδιοι με αυτούς των major και dominant αντίστοιχα).
 
http://www.box.net/shared/qfjtrknp3b
 
Ας δούμε με ένα παράδειγμα πως χρησιμοποιούνται αυτοί οι πίνακες.
Έστω λοιπόν ότι θέλουμε να αυτοσχεδιάσουμε πάνω σε μία major συγχορδία (ας θεωρήσουμε την A major) χρησιμοποιώντας μία major πεντατονική. Πηγαίνουμε στην (πρώτη) στήλη «chord type» και βρίσκουμε το πλαίσιο της major συγχορδίας. Οι (major) πεντατονικές που θα ακουστούν «καλά»  γράφονται στην τέταρτη στήλη όπου το νούμερο αναφέρεται στην βαθμίδα της major κλίμακας που θα θεωρηθεί ως τονική. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα βλέπουμε ότι η A(1), E(5) και Β(2) major πεντατονικές κλίμακες ακούγονται «καλά» πάνω στην Α major συγχορδία και αυτό προκύπτει κοιτάζοντας την τελευταία στήλη που αναφέρει την αντιστοιχία των νοτών των πεντατονικών με την major κλίμακα αναφοράς (Α). Η δεύτερη στήλη μας λέει σε τις είδους συγχορδίες εβδόμης ταιριάζει η πεντατονική και η τρίτη στήλη τις ισοδύναμες επεκτάσεις που αντιστοιχούν στην χρήση της. Με αντίστοιχο τρόπο βρίσκουμε τις "καλές" Dominant και Indian πεντατονικές για οποιαδήποτε τύπου συγχορδία θέλουμε, κάνωντας την αναγωγή των βαθμίδων στην αντίστοιχη major κλίμακα.


Το πιο εύκολο πλαίσιο εφαρμογής substitution μεθόδων είναι το κλασσικό 12-μετρο blues (γιατί οι περισσότεροι είμαστε εξοικειωμένοι με το άκουσμά του). Το παρακάτω αρχείο αναφέρει συγκεκριμένες κλίμακες που μπορεί να παίξει κανείς σε A dominant blues (A7-D7-E7 συγχορδίες).

http://www.box.net/shared/kfctgxmmq0
 
Παράδειγμα χρήσης: Η πρώτη στήλη αντιστοιχεί σε substitution επιλογές για την A7 συγχορδία, οι οποίες προέκυψαν από το γενικό πίνακα (πρώτο αρχείο). Οι επιλογές διακρίνονται σε "Inside", "Slightly Outside" και "Strongly Outside". Αντίστοιχα, οι επιλογές για τις D7 και Ε7 συγχορδίες βρίσκονται στην δεύτερη και τρίτη στήλη.

Ιnside λέμε τις κλίμακες των οποίων ΟΛΕΣ οι νότες ανήκουν είτε στην συγχορδία είτε στην κλίμακα από την οποία προέρχεται (mixolydian). Είναι οι κλίμακες οι οποίες ακούγεται πιο μελωδικές. Βλέπουμε ότι inside επιλογές για την A7 συγχορδία είναι, μεταξύ άλλων, η Α Dominant πεντατονική, η G major πεντατονική και η D major πεντατονική. Επίσης αναγράφονται και τα διαθέσιμα inside arpeggios που μπορεί να παίξει κανείς. Με αντίστοιχο τρόπο βλέπουμε ότι για την E7 συγχορδία η Ε Indian pentatonic και το Dmaj7 arpeggio είναι δυνατές inside επιλογές.

Outside λέμε τις κλίμακες των οποίων έστω και μία νότα δεν ανήκει στην mixolydian. Οι παρουσία αυτών των "εξωτερικών" νοτών δίνει ένα πιο "βρώμικο" αποτέλεσμα, που ο συνδυασμός τους με τις inside κλίμακες κάνει το σύνολο πιο ενδιαφέρον (tension and release concept). Sligtly outside ονόμασα αυτές με μόνο μία διαφορετική νότα και strongly outside αυτές με περισσότερες της μίας. Βλέπουμε ότι διαθέσιμη slightly outside επιλογή για την D7 συγχορδία είναι η C Dominant pentatonic και strongly outside επιλογή για την Ε7 συγχορδία είναι η Bb Indian Pentatonic.
Με βάση αυτον τον πίνακα μπορούμε να κατασκευάσουμε μία «διαδρομή» από κλίμακες για κάθε μια από της συγχορδίες όπως αυτές διαδέχονται η μία την άλλη. Βέβαια οι επιλογές είναι πάρα πολλές και πρακτικά αδύνατο να τις μάθει κανείς  όλες. Αυτό που κάνουν οι έμπειροι παίχτες είναι, αφού τις έχουν δοκιμάσει όλες, να επιλέγουν τις 2-3 αγαπημένες τους.
 
Καλούς αυτοσχεδιασμούς!!!

[Βραζίλης]

Μπράβο! Πολύ χρήσιμο άρθρο! Άντε να δοκιμάσουμε καμιά νέα κλίμακα

[panicX]

οντως πολυ χρησιμα ολα τα παραπανω...εχω ενα backing track απο youtube...το σολο απο πανω πρεπει να παιχτει σε e minor harmonic??

http://www.youtube.com/watch?v=aSGH9Vwz49M

[Fourier]

Χαίρομαι που σας άρεσε... Ίσως το δεύτερο μέρος να μην είναι το έγραψα αρκετά κατανοητά, αλλά τουλάχιστον ο πίνακας με τους δακτυλισμούς πιστεύω θα βοηθήσει τους περισσότερους...

@panicX
Το backing track, όπως αναφέρεται και στα σχόλια είναι σε Ε minor. Σε τέτοιου έιδους κομμάτια, όπου οι συγχορδίες είναι πέμπτης (power chords) έχεις αρκετές επιλογές όπως Ε natural minor, E harmonic minor, E minor pentatonic. Κάθε μία απο αυτές θα δώσει την δική της χροιά, και το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να δοκιμάσεις ποια προτιμάς.

Εάν το κομμάτι είχε συγχορδία B7 (που δεν έχει) τότε, αν είμαστε αυστηροί, θα έπρεπε να περιοριστείς μόνο στην Ε harmonic minor. Και αυτό γιατί η Ε harmonic minor "δίνει" αυτή τη συγχορδία σε αντίθεση με την Ε natural minor που "δίνει" Bm7 (και αυτός είναι ο λόγος που κατασκευάστηκε η harmonic minor, γιατι η B7 δίνει ισχυρή πτώση στην τονική, Β7-Εm, κάτι που άρεσε στα αυτιά του Bach και της παρέας του ).

EDIT 1: Στην τελευταία παράγραφο σκεφτόμουν τετράφωνες συγχορδίες, για αυτό και αναφέρθηκα στην B7, τις οποίες έτσι και αλλιώς ποτέ δεν θα τις ακούσει κανείς σε metal κομμάτια. Τα ίδια ακριβώς ισχύουν και για την Βmajor (η οποία βέβαια είναι μέρος της Β7).

EDIT 2: Ένα παράδειγμα Β7-Em θα βρείτε στο τέλος της εισαγωγής του nothing else matters των metallica. 

[panicX]

fourier ευχαριστω για τις πληροφοριες.ολο το post σου ειναι σημαντικο,δεν βλεπουμε καθε μερα τετοια..μπραβο!

[dio21]

ΜΠΡΑΒΟ φιλε fourier...πολυ καλο κ χρησιμο το ποστ σου!!!!!

[Υπνοβάτης...]

Μπράβο Πολύ καλός "οδηγός" αν θες. Πολύ καλό το ξεσκαρτάρισμα ανάμεσα σε dominant, m6, Indian και φυσικά το διαχωρισμό major - minor pentatonics.
Kαι τέλος μια πολύ καλή εισαγωγή στο modal παίξιμο το οποίο για κιθαρίστες είναι το άλφα και το ωμέγα!

[dio21]

να πω κ εγω πως ακουγονται τα modes

ionian(major)- σου δημιουργει ευχαρηστη διαθεση αναλαφρη στο αυτι
dorian-λιγο βαρια σκοτεινη για dark καταστασεις
phrygian-θα την λεγαμε "ισπανικη" φλαμενκο
lydian-εχει μια ατμοσφαιρα μυστηριου
mixolydian-το ιδιο πανω κατω με την major
aeolian(natural minor)-σκοτεινη κ βαρια....
locrian-εδω ειναι ενα πολυδιαστατο mode.....συνδιαζει lydian+phrygian .....

πιστευω να μην ξεφυγα απο το τοπικ απλα ηθελα να δωσω πως ακουγonται τα modes

οποτε εχουμε
ionian+mixolydian-ευχαριστες σταυτι
dorian+aeolian-σκοτεινες κ βαριες
phrygian-φλαμενκο στυλ
lydian-ατμοσφαιρικη
locrian-συνδυαζει lydian+phrygian

[Fourier]

Ευχαριστώ παιδιά (όχι τίποτά άλλο, αλλά μου είχε πάρει κάποιο χρόνο να τα γράψω και κάθε σχόλιο είναι ευχαρίστηση να το βλέπω ).

Από τα views και τα downloads (καμιά 150άρα για τα boxes και τα μισά για τα υπόλοιπα από τους τολμηρούς ) βλέπω ότι υπάρχει ενδιαφέρον από το κόσμο, αν και δεν ξέρω γιατί υπήρχε σιγή στο thread.

Πολύ χρήσιμη η περιγραφή των modes που παρέθεσες dio, συμπληρώνει θα έλεγα το αρχικό μου post . Συμφωνώ με τις παρατηρήσεις σου. Απλώς θα πρόσθετα τα εξής:
- Η Prygian είναι πολύ μέταλ 
- Η Locrian δεν χρησιμοποιείται πουθενά (με την έννοια να χτίσεις συνειδητά κομμάτι πάνω της), μόνο συμπτωματικά (παίζεις μία συγκεκριμένη κλίμακα και με κάποια αλλαγή συγχορδίας μετατρέπετε προσωρινά σε Locrian )
- Ο Guthrie Govan έχει την εξής ενδιαφέρουσα άποψη για τα modes. Όσες πιο πολλές διέσεις έχει τόσο πιο ευχαριστη είναι η κλίμακα και όσο πιο πολλες υφέσες τόσο πιο σκοτεινή. Έτσι η κατάταξη των modes από την πιο ευχάριστη στην πιο σκοτεινή είναι (κατά τον Govan):
1. Lydian
2. Ionian
3. Mixolydian
3. Dorian
4. Aeolian
6. Phrygian
7. Locrian

Παροτρύνω και την υπόλοιπη παρέα να κάνει τον κόπο να προσθέσει/συμπληρώσει με ότι νομίζει.

Υ.Γ.: Κάποια στιγμή (πάνω από ένα μήνα πριν) αντιλήφθηκα ότι είχα κάνει λάθος 5-6 νούμερα στο πρώτο αρχείο με τα boxes, καθώς και μία νότα/κύκλος έλλειπε. Το ίδιο link περιλαμβάνει το διορθωμένο version, αν και θα πρότεινα (ως άσκηση) να εντοπίσετε τα λάθη (αν έχετε κατεβάσει την πρώτη version)

[groovymood]

- Η Prygian είναι πολύ μέταλ 

Η Prygian είναι πολύ ελληνικό πανηγύρι και σκυλάδικο....   (ουσάκ)

[dio21]

θα μπορουσαμε ακομα να πουμε


οτι η phrygian  που ειναι 1,b2,b3,4,5,b6,b7 μπορει να μετατραπει σε  flamenco scale αν γινει 1,b2,3,4,5,b6,b7

[Uli Roth]

αχ αυτή η phrygian
ώρες λιώσιμο όμως!!!
τα θερμά μου ευχαριστήρια στο λαό των Phrygians

[Βραζίλης]

Κάτι τέτοια άρθρα θα πρέπει να μπαίνουν σε πιο ξεχωριστό μέρος για να προβάλλονται περισσότερο.
Χμμ θα πρέπει να σκεφτω τον βελτιστο τρόπο...

[spider3]

Μπράβο, αξιοσέβαστο το άρθρο σου, Fourier!

Σωστά Βραζίλη, τέτοιου είδους άρθρα θα πρέπει να βρίσκονται σε πρώτη προβολή, ώστε να μην τα "θάβουν" οι νέες σελίδες

[Κ.Dee]

Ο Δωρικος δεν ειναι καθολου σκοτεινος μια κ το ανεφερες,σχεδον δεν το καταλαβαινεις οτι προκειται για μινορε κλιμακα.
 
Μια χαρα το αρθρο σου,μπραβο για τον κοπο σου.