Τα σαφή πρίμα :Τα σαφή πρίμα βοηθούν να διακρίνονται όπου υπάρχουν οι συγχορδίες . Η σύντομη-στιγμιαία κρούση των τριών πρίμων χορδών με την πέννα δεν εγκαταλείπεται συνεχίζοντας με εμμονή την ρυθμική υπεράσπιση του κομματιού.Η ένταση της λαϊκής κιθάρας:Η ένταση της λαϊκής κιθάρας πρέπει να είναι τέτοια ώστε να επαρκεί για το συνοδευτικό ρόλο μιας μικρής ορχήστρας.Μορφολογικά χαρακτηριστικά:Το όργανο λοιπόν που φαίνεται να καλύπτει όλα τα πιο πάνω ζητούμενα υπήρχε ήδη ήταν η ακουστική απόγονος της ρομαντικής κιθάρας. Πράγματι τέτοιες κιθάρες έπαιξαν στα πρώιμα ιδίως χρόνια του ρεμπέτικου, τα κυριότερα μορφολογικά χαρακτηριστικά του οργάνου (το λεγόμενο κιθαρόνι) πράγματι συνεισφέρουν στο staccato του παιξίματος:
α)Το μικρό σχετικά μήκος της ελεύθερης χορδής 57-62 εκ. συμβάλλει στη συντομότερη απόσβεση της ταλάντωσης β)Ο μικρός σχετικός όγκος του αέρα συντελεί στο staccato παίξιμο
γ)Το αρκετά χονδρό καπάκι ( συχνά τα πάχη υπερβαίνουν τα 3.5 χιλιοστά) αποσβένει σύντομα την διαταραχή του.
δ)Η διαμόρφωση του σχήματος και του μεγέθους των καμαριών (όλο και πιο χονδρά )έως εξομοίωσης του σχήματος, του μεγέθους και της διατομής με εκείνης του λαούτου συμβάλει στην ενίσχυση του staccato
ε)Η χαρακτηριστικές ασημί χορδές (Silver plated ) που φαίνεται να είναι η μόνιμη επιλογή των κιθαριστών σε όλη την διάρκεια του ρεμπέτικου, έχουν μικρότερη τάση από τις bronze και μετριασμένο sustain .
Δίμπρατση κιθάρα( μπασοκίθαρο):Φαίνεται πως η ακόρεστη ανάγκη όλο και πιο δυνατών μπάσων ,ιδιαίτερα στην πρώτη περίοδο του ρεμπέτικου έστρεψε τον μουσικό άρα και τον οργανοποιό στην αναζήτηση ακόμα χαμηλότερων συχνοτήτων απ’ όσες διαθέτει η κανονική εξάχορδη κιθάρα. Έτσι σε φωτογραφίες εποχής βλέπουμε κάποια δίμπρατσα όργανα που διαθέτουν ένα επιπλέον λεπτότερο μάνικο, αυτό που ήταν όπως λέμε τυφλό (δηλαδή χωρίς τάστα) τοποθετούνταν παράλληλα του εξάρχορδου μάνικου. Στην μία άκρη ήταν συνδεδεμένο με το ηχείο της κιθάρας σε απόσταση έως 5 εκατοστών από το εξάρχορδο κανονικό μάνικο ενώ στην άλλη η άκρη του κατέληγε σε τριμερές καράουλο που διέθετε θέσεις για κλειδιά εκτός από τα 6 για τις κανονικές χορδές και για τις 3 ή 4 που φιλοξενούσε το δεύτερο μάνικο.
Το μήκος ελεύθερης χορδής των τριών ή τεσσάρων πρόσθετων χορδών ήταν μεγαλύτερο κατά 3 τουλάχιστον εκατοστά και το κούρδισμα ήταν χαμηλότερο. Δεν γνωρίζω με βεβαιότητα το ακριβές τονικό ύψος. Δεν αποκλείεται να προσαρμόζονταν αυτό στις ανάγκες του κομματικού που επρόκειτο να εξυπηρετήσει. Το πιθανότερο πάντως είναι να κουρδίζονταν σε τέταρτες . Η όποια ομοιότητα αυτού του υβριδικού οργάνου με την γνωστή harp guitar είναι μόνον εξωτερική. Πάλι η εσωτερική οργάνωση του καπακιού εμφανίζεται παρόμοια με εκείνη που περιγράψαμε για το κιθαρόνι . Το γεγονός αυτό κατά την γνώμη μου είναι μια ακόμη ένδειξη για το ότι ο ζητούμενος ήχος ήταν πράγματι ο ίδιος με αυτόν που διέθετε το κιθαρόνι , απλώς οι μουσικοί της πρώτης αυτής εποχής παίζοντας αποκλειστικά στα μπάσα αναζήτησαν επέκταση της κιθάρας σε πιο χαμηλόσυχνες περιοχές.
Η εξέλιξη της λαϊκής κιθάρας: Με το πέρασμα των χρόνων δεν ήταν μεγάλη ή τουλάχιστον τόσο θεαματική όσο εκείνης του μπουζουκιού.
Οι κυριότερες εξελίξεις είναι δύο:Το ηχείο μεγάλωσε και άγγιξε σε μέγεθος εκείνο της κλασσικής
χωρίς όμως ποτέ να το ξεπεράσει.Εφόσον το ηχείο μεγάλωσε προστέθηκε ακόμα ένα καμάρι πίσω από τον καβαλάρη πάντα κατά την κάθετη διεύθυνση με εκείνη των χορδών. Ενώ το καμάρι που είναι εγγύτερα στον καβαλάρη προς την μεριά της ταστιέρας εγκαταλείπει την παραλληλία με τα άλλα καμάρια και παίρνει όλο και περισσότερο με τον καιρό μια κλίση έτσι ώστε να προσεγγίζει την μεριά των πρίμων χορδών και να απομακρύνεται από την μεριά των μπάσων . Η ξυλεία που προτιμήθηκε για την κατασκευή της λαϊκής κιθάρας ήταν το σφενδάμι (κελεμπέκι) και τα δεύτερο λόγο ο παλίσσανδρος, ξύλα που χρησιμοποιούνται άλλωστε και στην κατασκευή του λαούτου.
Μέχρι τώρα είδαμε πώς το λαούτο επηρέασε την χρήση αλλά και την κατασκευή της λαϊκής κιθάρας. Μια απόδειξη για την αντίστροφη σχέση πώς το λαούτο θέλησε να μιμηθεί την κιθάρα είναι η λαουτοκιθάρα. Το υβριδικό αυτό όργανο που έχει την μορφή λαϊκής κιθάρας έχει 4 ζεύγη χορδών και κουρδίζεται και παίζεται όπως ακριβώς το λαούτο. Η αμφίδρομη σχέση και η όσμωση σε κάθε πλευρά-παράμετρο που ήδη αναπτύξαμε του λαούτου και της λαϊκής κιθάρας είναι κατά την γνώμη μου φανερή.
Κάποια γενική παρατήρηση Υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις στις σημερινές ορχήστρες που ενώ το παίξιμο του μπουζουκιού , το τραγούδισμα και τα λοιπά όργανα εξυπηρετούν τον πρότυπο παλιό ήχο που αναζητείται από τους εκτελεστές, υπάρχουν περιπτώσεις που το αποτέλεσμα δεν είναι όσο πρέπει πιστικό. Έχω συμπεράνει ότι σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης το φέρει η κιθάρα και δεν εννοώ τον κιθαριστή αλλά αυτό τούτο όργανο. Οι σύγχρονες ακουστικές κιθάρες που χρησιμοποιούνται για να εξυπηρετήσουν τον παλιό ήχο είναι ακατάλληλες εφόσον είναι σχεδιασμένες και οι ίδιες και οι χορδές τους για την εξυπηρέτηση εντελώς διαφορετικών ηχητικών αναγκών (χαμηλόφωνα μπάσα, μεγάλο sustain).
Χρήστος Σπουρδαλάκης
