Bon Jovi - "Living on a prayer" / Michael Jackon - "Will you be there": το trick της μετατροπείας του τελικού chorusΑρκετά στοιχεία μπορεί να εντοπίσει κανείς τα οποία συμβάλλουν στην επιτυχία του "
Living on a prayer". Ένα από αυτά είναι το δυναμικό τέλος του κομματιού και ιδιαίτερα το "μαγικό" σημείο (
3:23), όπου, εκεί που τραγουδάς ωραία και καλά, ξαφνικά πρέπει να "ξελαρυγγιαστείς"
. Προφανώς, κάτι αλλάζει σε εκείνο το σημείο και δεν είναι μόνο η συγχορδία. Αυτό που έχει συμβεί είναι (απότομη) μετατροπεία.
Μετατροπεία (modulation) ονομάζουμε την τεχνική όπου ένα κομμάτι από την τονικότητα (κλειδί) στην οποία ανήκει περνάει σε μία άλλη, π.χ., από του κλειδί του A στο κλειδί του Ε. Ο λόγος που κάνουμε μετατροπεία είναι για να σπάσει η μονοτονία. Ένα κομμάτι που μένει αποκλειστικά σε ένα κλειδί περιορίζεται στους 7 φθόγγους του και στις αντίστοιχες συγχορδίες (θεωρώντας την περίπτωση που η παρουσία χρωματικών φθόγγων είναι αμελητέα). Με την μετατροπεία, κάποιοι από τους φθόγγους του αρχικού κλειδιού αλλοιώνονται για να προσαρμοστούν στο νέο κλειδί, η σπουδαιότητα των φθόγγων αλλάζει, και εμφανίζονται νέες συγχορδίες. Με αυτό τον τρόπο προκαλείται ανανέωση του ενδιαφέροντος του ακροατή.
Χωρίς υπερβολή, όλα τα κομμάτια κλασσικής μουσικής κάνουν μετατροπεία, και μάλιστα πολλές φορές καθόλη την διάρκειά τους (το θέμα "σε ποια και πως" το αφήνουμε για κάποια άλλη φορά). Στην mainstream μουσική (pop/rock), η μετατροπεία εμφανίζεται σε πολύ μικρότερο ποσοστό. Αυτό συμβαίνει γιατί τα κομμάτια είναι μικρής διάρκειας και συνεπώς δεν υπάρχει χρόνος ούτε για να γίνει το αρχικό κλειδί μονότονο αλλά ούτε και για να μοιραστεί σε δύο ή περισσότερα κλειδιά. Η αρμονική αντίθεση μεταξύ των διαφόρων τμημάτων του κομματιού, π.χ., μεταξύ verse και chorus, επιτυγχάνεται με άλλες τεχνικές, όπως "κρύβοντας" κάποιες συγχορδίες του κλειδιού από το verse και "αποκαλύπτωντάς" τες στο chorus. Υπάρχει όμως μία συγκεκριμένη μέθοδος μετατροπείας που συναντάμε σε πάρα πολλά κομμάτια, όπως και στο "Living on a prayer": Η απότομη μετατροπεία του τελικού chorus σε υψηλότερο κλειδί.
Εξετάζοντας τις συγχορδίες και την μελωδία του "Living on a prayer" διαπιστώνουμε ότι το κομμάτι είναι στο κλειδί του Em μέχρι και το guitar solo. Τα τρία βασικά τμήματά του είναι τα εξής:
α. verse, βασιζόμενο στο γνωστό riff κιθάρας/μπάσσου (το riff είναι ακριβώς στα πλαίσια των riffs που εξετάσαμε στο προηγούμενο άρθρο περί pedal tones),
β. pre-chorus ("She says we 've got to hold on..."), το οποίο, αν και αυτόνομο, είναι φτιαγμένο με τέτοιο τρόπο ώστε το τέλος του να είναι ασταθές και να οδήγεί έντονα στο τμήμα που το διαδέχεται, αυτό του
γ. chorus ("Oh, we 're half way there...").
Μετά το σόλο, ακούγεται ξανά το pre-chorus, δίνοντας την ισχυρή εντύπωση ότι θα επιστρέψει και το chorus (όπως ακριβώς έγινε και στις προηγούμενες εμφανίσεις του). Πράγματι, το chorus έρχεται, αλλά όχι στην Em τονικότητα! Όλες οι συγχορδίες και η μελωδία έχουν μετατοπιστεί κατά διάστημα μικρής τρίτης, περνώντας απότομα το κομμάτι στην Gm τονικόητα! Αυτή η άνοδος σε υψηλότερο κλειδί δημιουργεί και μία αντίστοιχη συναισθηματιή ανάταση!
Ένα άλλο κομμάτι που κάνει χρήση αυτής της μεθόδου στον υπέρτατο βαθμό είναι το "
Will you be there" του Michael Jackson. Έχει ενδιαφέρον να δούμε την δομή του κομματιού λίγο αναλυτικά.
Μετά τα δύο χορωδιακά μέρη (το πρώτο είναι παρμένο από την 9η συμφωνία του Beethoven!), τα πλήκτρα παίζουν το intro (
1:48), που είναι χτισμένο πάνω σε μία παρατεταμένη D αρμονία η οποία μόνο στο τέλος αντικαθιστάται από την Α συγχορδία (δεσπόζουσα). Έχουμε δηλαδή ένα πολύ απλό turnaround progression (I->V) στο κλειδί του D. Ακριβώς το ίδιο progression θα επαναληφθεί άλλες 9 (!) φορές, τις 4 με παρουσία φωνητικών.
Μετά την 9η επανάληψη, εμφανίζεται το μοναδικό "διαφορετικό" μέρος του κομματιού (
3:44), που περιλαμβάνει καινούριες συγχορδίες, παραμένοντας στο κλειδί του D (η τεχνική αντίθεσης που αναφέρθηκε παραπάνω). Μάλιστα η τελευταία συγχορδία αυτού του μέρους είναι η Α, δίνοντας την αίσθηση ότι θα ακολουθήσει η D (όπως έγινε ήδη 8 φορές).
Αυτό όμως που ακούμε (
3:56) είναι το γνωστό μας πλέον turnaround αλλά μετατοπισμένο στο κλειδί του Ε. Το turnaround κλείνει στην δεσπόζουσα του νέου κλειδιού (B) και περιμένουμε η συνέχεια να μείνει στο E. Πράγματι το turnaround επαναλμβάνεται και ετοιμαζόμαστε για την τρίτη επανάληψη. Έλα όμως που πάλι ανατρέπονται οι προσδοκίες μας, ακούγοντας το turnaround στο κλειδί του F# (
4:19)! Δεν τελειώνουμε όμως εδώ! Στο
4:42 το turnaround ακούγεται σε ακόμα υψηλότερο κλειδί, αυτό του G#! Είναι εντυπωσιακό ότι πρακτικά με ένα απλό turnaround progression, σε συνδυασμό με το trick της απότομης μετατροπείας και της συνεχώς αυξανόμενης έντασης της ορχήστρας χτίστηκε ένα ολόκληρο κομμάτι!!! Παρατηρήστε ότι τα κλειδιά στα οποία ταξίδεψε το κομμάτι από την αρχή μέχρι το τέλος είναι D->E->F#->G#. Κάθε νέα άνοδος κλειδιού γίνεται σταθερά κατά διάστημα δευτέρας, έτσι ώστε, αν και σε κάθε νέα μετατροπεία προκαλείται έκπληξη στον ακροατή, υπάρχει μία κανονικότητα στην διαδικασία.
Παρόμοια παραδείγματα θα βρείτε άπειρα στην mainstream μουσική, συνήθως με το κλειδί να ανεβαίνει 1 ή 2 ημιτόνια. Στους κύκλους των "σοβαρών" συνθετών η παραπάνω τεχνική θεωρείται απλοική και αποφεύγεται ως κοινότηπη και "cheesy" (εφαρμόζεται κατά κόρον στα τραγούδια της eurovision!). Από την άλλη, δεν νομίζω ότι υπάρχουν πολλοί που αμφισβητούν την επιτυχημένη εφαρμογή της στα παραπάνω παραδείγματα.
