Δεν θα τους έλεγα τόσο ανήθικους όσο αχόρταγους.. Με την πολύ κακή έννοια όμως.. Αν στίβεις το μυαλό σου έτσι ώστε να δημιουργήσεις something from nothing για να βγάλεις κέρδος από αυτό το something τότε είσαι επικίνδυνα αχόρταγος.. Και εξηγούμαι:
Όλη η ιστορία της κρίσης ξεκίνησε από μια ιδέα.. Όλες οι μεγάλες επενδυτικές τράπεζες της Αμερικής Bank of America, Goldman Sachs, Morgan Stanley, Lehman, Citigroup, Merrill Lynch εκτός από το σύστημα των καταθέσεων και των δανείων που δίνουν, έχουν και τμήματα επενδυτικής διαχείρισης όπου ασχολούνται κυρίως με ομόλογα, μετοχές, δημόσιες εγγραφές και φυσικά παράγωγα..
Τα παράγωγα είναι όπως το λέει η λέξη ένα παράγωγο αξίας.. Είναι κάτι το οποίο από μόνο του δεν έχει αξία αλλά αποκτά αξία όταν προσκολλά σε κάτι που έχει αξία.. Για παράδειγμα, ο Α θέλει να αγοράσει 100 μετοχές της εταιρίας ΧΥΖ στην τιμή των €5.. Πηγαίνει στη χρηματιστηριακή που έχει ανοίξει λογαριασμό, τους δίνει €500 και παίρνει τις μετοχές.. Αυτό είναι πρωτογενής αγορά.. Έδωσε χρήμα για να πάρει κάτι που είναι υποκατάστατο χρήματος.. Ανά πάσα στιγμή μπορεί να πουλήσει τις μετοχές του, και αν είναι τυχερός, μπορεί να ξαναπάρει πίσω τα €500.. Η δευτερογενής αγορά (ή αλλιώς η αγορά των παραγώγων) είναι όταν έρχεται ο Β και λέει στον Α: "Θα σου δώσω €40, αν μου υποσχεθείς ότι σε 3 μήνες θα μου πουλήσεις τις 100 μετοχές σου που έχεις στην εταιρία ΧΥΖ στην τιμή των €4".. Αν ο Α σκέφτεται ότι η μετοχή της ΧΥΖ δεν θα πάει καλά στους επόμενους 3 μήνες και ότι η τιμή της θα πέσει κάτω από €4 συμφωνεί με τον Β να κάνει μια τέτοια συμφωνία γιατί πολύ απλά αν σε 3 μήνες η τιμή της ΧΥΖ πάει στα €3, o A θα έχει κάνει συμφωνία να τις πουλήσει στον Β στα €4 αντί να τα πουλήσει στην αγορά στα €3.. Κάνει λοιπόν αυτή την συμφωνία, παίρνει καταρχάς τα €40, και περιμένει.. Αυτή η "συμφωνία" είναι ένα δικαίωμα, ένα stock option αγοράς (call option) για τον Β και αντίστοιχα πώλησης (put option) για τον Α.. Μια συμφωνία, ένα συμβόλαιο προσκολήθηκε σε μετοχές για να αποκτήσει αξία.. Αυτό είναι η δευτερογενής αγορά.. Φυσικά αν ο Β πιστεύει ότι η μετοχή τελικά θα πέσει σε 3 μήνες στα €2, ενώ βάσει συμβολαίου (stock option) θα αναγκαστεί να τις αγοράσει από τον Β στα €4, μπορεί να "ξεφορτωθεί" το δικαίωμα αγοράς (call option) πουλώντας το στον Γ.. Ο Γ δεν πιστεύει ότι η μετοχή ΧΥΖ θα πέσει τόσο πολύ και βλέπει ότι το call option που κράτα ο B στα χέρια του είναι πολύ συμφέρον.. Του δίνει €350 και αγοράζει το call option.. Η δευτερογενής αγορά κυλάει..
Για να έρθουμε και λίγο στο θέμα μας.. Τα προηγούμενα χρόνια της ανάκαμψης η στεγαστική αγορά στις Η.Π.Α. ανέβηκε.. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι η ζήτηση για αγορά κατοικίας αυξήθηκε.. Σε συνθήκες ανάκαμψης, οι μισθοί αυξάνονται, η ανεργία μειώνεται οπότε για όλους, οι συνθήκες φαντάζουν ιδανικές για να αγοράσουν ένα σπίτι ή ένα διαμέρισμα.. Αποτέλεσμα: Μέχρι τον προηγούμενο Φεβρουάριο, οι τράπεζες έδιναν στεγαστικά δάνεια αβέρτα.. Τα στεγαστικά δάνεια έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό.. Είναι επίφοβα.. Είναι μεγάλου ποσού και πολλές φορές ο δανειολήπτης παίρνει το δάνειο, αγοράζει το οικόπεδο, αλλά πρέπει να το χτίσει κιόλας οπότε ο κλειός σφίγγει ολοένα και περισσότερο.. Γενικά είναι λίγο στριφνά δάνεια, αλλά σίγουρα καλύτερης διασφάλισης από τα καταναλωτικά και τα προσωπικά γιατί υπάρχει η υποθήκη..
Τι σκέφτηκαν στις επενδυτικές τράπεζες κάποια στελέχη.. Σκέφτηκαν ότι από τις δόσεις των δανείων εμείς παίρνουμε χρήματα.. Αυτά τα χρήματα άλλοτε τα παίρνουμε, ενώ άλλοτε όταν ο δανειολήπτης δεν έχει να πληρώσει δεν τα παίρνουμε και αναγκαζόμαστε να τρέχουμε δικαστικώς, να ρευστοποιούμε υποθήκες και άλλα ενοχλητικά.. Θα μπορούσαμε να πασάρουμε τον κίνδυνο να μην αποπληρωθεί ολοκληρωτικά το δάνειο, με το να πουλήσουμε το δάνειο σε ένα επενδυτή.. Πλέον αυτός θα αναλάβει να εισπράξει όλες τις δόσεις του δανείου και εμείς δεν θα πονοκεφαλιάζουμε.. Γι' αυτό το λόγο πρέπει όμως να κάνω το δάνειο επενδυτικό προϊόν.. Πως θα το κάνω επενδυτικό προϊόν; Χρειάζονται 2 πράγματα για να γίνει κάτι επενδυτικό προϊόν.. Μια τιμή και μια γνώμη ενός αξιόπιστου τρίτου για το προϊόν.. Η τιμή βγαίνει αν υπολογίσω πόσο αξίζει σήμερα το σύνολο όλων των μελλοντικών δόσεων του δανείου (λαμβάνοντας υπόψη την χρονική αξία του χρήματος), δηλαδή αν κάνω securitization του δανείου.. Η γνώμη αξιόπιστου τρίτου βγαίνει αν πάω στην Fitch ή στην Standard's & Poor's, τους δείξω το προϊόν μου και τους ζητήσω να μου πουν αν είναι καλό ή όχι (κοινώς αν είναι σίγουρο ότι θα αποφέρει αυτά που λέει ότι θα αποφέρει).. Αυτές οι εταιρίες για λόγους τους οποίους ξέρουν μόνο οι ίδιες βαθμολόγησαν με πολύ καλό βαθμό τα προϊόντα αυτά με αποτέλεσμα να πειστούν όλοι ότι αυτά τα επενδυτικά προϊόντα είναι πολύ συμφέροντα..
Τι έγινε μετά; Τα προϊόντα αυτά ("subprimes") πουλήθηκαν στους επενδυτές και απέφεραν τεράστια έσοδα στις επενδυτικές τράπεζες.. Βλέποντας την επιτυχία αυτών των προϊόντων, οι επενδυτικές τράπεζες "έπνιξαν" την αγορά με ολοένα και μεγαλύτερη ποσότητα subprimes.. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ένας αρθρογράφος " Τα subprime ήταν τόσα πολλά όπου μπορεί να έβρισκες σε μια γειτονιά ένα νοικοκυριό που αποπλήρωνε το στεγαστικό του δάνειο και στο διπλανό σπίτι να έβρισκες το νοικοκυριό που είχε αγοράσει το δάνειο του διπλανού του από την τράπεζα"..
[συνεχίζεται]
Επειδή όμως και κάθε παραμύθι έχει ένα δράκο, η ευφορία δεν κράτησε πολύ.. Οι δανειολήπτες άρχισαν να μην πληρώνουν (οι οικονομικές συνθήκες είχαν μεταβληθεί) και όσοι είχαν αγοράσει τα subprimes αλλά δεν έπαιρναν τα χρήματα τους πήγαιναν στις επενδυτικές τράπεζες και τα διεκδικούσαν από αυτές.. Οι τράπεζες για να σώσουν το κύρος τους, έκαναν ότι μπορούσαν για να κρατήσουν τους πελάτες τους ευχαριστημένους.. Όταν τα παράπονα αυξήθηκαν, το "αυτί" του Τύπου τα άκουσε.. Στην οικονομία δεν θέλει πολύ να γίνει η έκρηξη.. Ένα δημοσίευμα αρκεί, πόσο μάλλον όταν μιλάμε για περισσότερα.. Βλέποντας οι κάτοχοι των subprimes που δεν είχαν πάρει χαμπάρι ότι τα επενδυτικά προϊόντα τους ήταν πάρα πολύ επίφοβα αυτά τα δημοσιεύματα, έσπευσαν στις επενδυτικές τράπεζες να τους τα πουλήσουν πίσω.. Όλη αυτή η αναμπουμπούλα οδήγησε στην λεγόμενη "Στεγαστική Κρίση του 2007"..
Οι τράπεζες έπρεπε να πληρώσουν τα σπασμένα.. Που θα έβρισκαν χρήματα όμως; Είτε από καταθέτες είτε μεταξύ τους (διατραπεζική αγορά).. Η πρώτη λύση ήταν δύσκολη γιατί τα χρειάζονταν άμεσα και οι καταθέσεις γενικά δεν είναι γρήγορη πηγή χρημάτων.. Μεταξύ τους δανείζονταν αλλά οι δυνατοί έκλεβαν τους αδύνατους.. Πλέον όμως δυνατοί δεν ήταν οι μεγάλοι αλλά μάλλον οι μικροί οι οποίοι δεν είχαν ασχοληθεί με subprimes και δεν είχαν ανάγκη να βρουν χρήματα για να πληρώσουν τα σπασμένα.. Τα διατραπεζικά επιτόκια αυξήθηκαν.. Οι τράπεζες δεν μπορούσαν να βρουν φθηνό χρήμα και έτσι προτίμησαν να χάσουν πελάτες από το να τους πληρώσουν με ακριβό χρήμα.. Αυτό ονομάστηκε ως liquidity crisis (κρίση ρευστότητας).. Οι ορκωτοί ελεγκτές τους έπρεπε να βγάλουν από τους ισολογισμούς τους τα subprimes που δεν θα πληρωνόντουσαν με αποτέλεσμα οι επενδυτικές τράπεζες να μοιάζουν πλέον γυμνές (όπως είπαμε είχαν στηρίξει μεγάλο μέρος της στρατηγικής τους στα subprimes).. Οι επενδυτές βλέποντας από την μία τις τεράστιες ζημιές των επενδυτικών τραπεζών και από την άλλη την αποδυνάμωση των ισολογισμών τους, πουλούσαν τις μετοχές τους στο χρηματιστήριο.. Η χαριστική βολή ήρθε αυτή την περίοδο όταν οι τράπεζες εμφάνισαν απίστευτα τεράστιες ζημιές στα αποτελέσματα των εξαμήνων τους και πλέον πείστηκαν και οι άπιστοι ότι το μέλλον των επενδυτικών τραπεζών είναι δυσοίωνο.. Πουλούσαν σωριδόν τις μετοχές τους στο χρηματιστηρίο με αποτέλεσμα κάθε μέρα η τιμή της Lehman, της Morgan Stanley, της ΑΙG, κ.λπ. να κατρακυλάει.. Ζημιές και πτώση των μετοχών σημαίνει λουκέτο..
Μαζί όμως με τις επενδυτικές τράπεζες λουκέτο θα έβαζε και ο ασφαλιστικός κολοσσός AIG.. Θα αναρωτηθεί κανείς τι δουλειά έχει μια ασφαλιστική με στεγαστικά δάνεια.. Έχει, γιατί αφού μυρίσανε χρήμα στα στεγαστικά οι ασφαλιστικές, ανέλαβαν να ασφαλίσουν τις τράπεζες και τους επενδυτές την περίπτωση της μη αποπληρωμής (default) των δόσεων των στεγαστικών δανείων.. Η λογική είναι απλή.. Υπάρχουν μελέτες που υπολογίζουν τις πιθανότητες να μην αποπληρωθεί ένα τέτοιο δάνειο και ανάλογα με αυτές τις πιθανότητες προσάρμοσαν το ασφάλιστρο τους.. Μόνο που υπολόγισαν χωρίς τον ξενοδόχο, γιατί οι πιθανότητες είναι καλές και χρυσές αλλά δεν λένε πάντα την αλήθεια.. Δυστυχώς η μη αποπληρωμή (default) αυξήθηκε και η AIG δεν προλάβαινε να πληρώνει τους ασφαλισμένους της.. Όταν και αυτό μαθεύτηκε, η μετοχή της έπεσε χειρότερα από αυτές των επενδυτικών τραπεζών (αν θυμάμαι καλά έπεφτε επί αρκετές μέρες 20%).. Το τέλος της θα ήταν βέβαιο αν δεν αποφάσιζε το αμερικανικό κράτος να την κρατήσει στην ζωή αγοράζοντας την.. Εκτίμησε ότι οι απώλειες από το να την αφήσει να πεθάνει θα ήταν μεγαλύτερες από αυτά τα δισ. που ξόδεψε για να την "αγοράσει".. Πάρα πολύ μεγάλο δίλλημα.. Γεννάει χιλιάδες ερωτήματα το αν η "κρατικοποίηση των ζημιών και η ιδιωτικοποίηση των κερδών" είναι χειρότερη από την αλυσιδωτή έκρηξη που θα προκαλούσε το κλείσιμο της μεγαλύτερης ασφαλιστικής εταιρίας στον πλανήτη.. Πραγματικά πολύ μεγάλο δίλλημα..
Γενικό συμπέρασμα: Όταν πας να κάνεις something out of nothing, υπάρχουν πιθανότητες να σου βγει και να μην σου βγει.. Το σίγουρο είναι όμως ότι αν σου βγει, αυτό δεν θα συνεχίζεται για πάντα.. Τα στελέχη των επενδυτικών τραπεζών δεν κατάλαβαν πότε έπρεπε να σταματήσουν και τώρα απλά αναγκάζουν τους φορολογουμένους να πληρώνουν τις μαλ***ες τους.. Ελπίζω το μάθημα να γίνει πάθημα αν και το θεωρώ πολύ δύσκολο..