Λοιπόν, ο φασισμός είναι, βεβαίως, ιδεολόγημα, αλλά είναι κυρίως νοοτροπία.
Υπάρχουν πάρα πολλοί "δημοκράτες" που ουσιαστικά είναι φασίστες και πάρα πολλοί "φασίστες" που ουσιαστικά είναι δημοκράτες.
Ο φασίσμός, παρ' όλα αυτά, σαν πολιτικό σύστημα, πρεσβεύει το υπερταξικό κράτος πάντα μέσα σ' ένα καπιταλιστικό περιβάλον.
Ο κομμουνισμός πρεσβεύει το αταξικό κράτος, πάντα μέσα σ' ένα σοσιαλιστικό περιβάλλον.
Ο φιλελευθερισμός πρεσβεύει το φιλελεύθερο κράτος, επίσης πάντα μέσα σ' ένα καπιταλιστικό περιβάλλον.
Ακόμη κι ο αναρχισμός πρεσβεύει το αυτοοργανωμένο κράτος (χωρίς, όμως, τη βία της κρατικής εξουσίας), μέσα σ' ένα, κατά βάση, σοσιαλιστικό περιβάλλον.
Όπως βλέπετε το κράτος είναι κοινός παρανομαστής. Γιατί το κράτος αναφέρεται, όπως είπαμε σε όρους νομικούς, είναι δηλαδή η αποκρυστάλλωση του πολιτικού, οικονομικού, κοινωνικού, αλλά και δικαιϊκού ανθρώπινου πολιτισμού, όπως αυτός εξελίσεται μέσα στην ιστορική πορεία.
Όποιος καταφέρεται, έτσι γενικά, αόριστα κι αφοριστικά, κατά του "κράτους", απλά δεν ξέρει τι του γίνεται.
Μη κράτος σημαίνει ζούγκλα, οπότε υπάρχει κι ο Αμαζόνιος, όπου μπορεί ο καθένας να πάει και να ζήσει ελεύθερα παρέα με τα θηρία, αν κι ακόμη κι εκεί υπάρχουν ρητοί κι απαραβίαστοι νόμοι, εκείνοι της φύσης.
Απ' αυτήν την κτηνώδη κατάσταση βγήκε το ανθρώπινο είδος, όταν συγκροτήθηκε σε οργανωμένες κοινωνίες με βάση το ηθικό, κάθε φορά, δίκαιο, μια πορεία που εξελικτικά οδήγησε στην συγκρότηση των κρατών και που, σύμφωνα με τον ιστορικό υλισμό, στο τέλος θα οδηγήσει στην αταξική σοσιαλιστική κοινωνία, όπου θα υπάρχουν πολλές πατρίδες, αλλά μόνον ένα ανθρώπινο κράτος, το σοσιαλιστικό.
Το θέμα δεν είναι λοιπόν, αν το κράτος είναι "καλό" ή "κακό", αλλά ποιό κράτος οραματίζεται και πρεσβεύει ο καθένας.
